موسیقی ایرانی همواره بازتاب‌دهندهٔ فرهنگ، احساسات و آیین‌های مردمان این سرزمین بوده است. در این میان، بهار و نوروز به‌عنوان نمادهای تازگی، شادابی و نو شدن، الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان برای خلق آثار ماندگار شده‌اند.
ترانه‌هایی که با مضامین بهاری سروده و اجرا شده‌اند، نه‌تنها زیبایی‌های این فصل را به تصویر می‌کشند، بلکه احساسات و امیدهای مردم را نیز منعکس می‌کنند. در ادامه، به معرفی و ارائهٔ متن کامل ده ترانهٔ ماندگار دربارهٔ بهار و نوروز می‌پردازیم که از دوره‌های مختلف موسیقی ایران، از پیش از انقلاب تا کنون، انتخاب شده‌اند.
10 ترانه ماندگار درباره بهار و نوروز
۱. بهار دلکش
- شاعر: ملک‌الشعرا بهار
- آهنگساز: غلامحسین درویش (درویش‌خان)
- خواننده: محمد رضا شجریان
متن ترانه:
بهار دلکش رسید و دل به جا نباشد
از آنکه دلبر دمی به فکر ما نباشد
در این بهار ای صنم بیا و آشتی کن
که جنگ و کین با من حزین روا نباشد
صبح دم بلبل بر درخت گل به خنده می‌گفت
نازنینان را، مه جبینان را، وفا نباشد
اگر که با این دل حزین تو عهد بستی
حبیب من، با رقیب من، چرا نشستی؟
چرا دلم را عزیز من، از کینه خستی؟
بیا برم شبی از وفا، ای مه الستی
تازه کن عهدی که با ما بستی
به باغ رفتم دمی به گل نظاره کردم
چون غنچه پیراهن از غم تو پاره کردم
روا نباشد اگر زمن کناره جویی
که من ز بهر تو از جهان کناره کردم
ای پری پیکر، سرو سیمین بر، لعبت بهاری
مهوشی جانی، دلکشی اما وفا نداری
به باغ رفتم چو عارضت گلی ندیدم
ز گلشنت از مراد دل گلی نچیدم
به خاک کوی تو لاجرم وطن گزیدم
۲. نغمهٔ نوروزی
- شاعر: رهی معیری
- آهنگساز: روح‌الله خالقی
- خواننده: غلامحسین بنان
متن ترانه:
گل من بوستان گشته رویت
چمن از گل شد، چون سر کویت
بلبل از مستی هر نفس نغمه‌ای سر کند
سبزه درگیرد روی صحرا را
لاله آراید چهرهٔ زیبا را
قطرهٔ باران چهرهٔ لاله را تر کند
با مینای می آماده کن می را
هان مطرب بزن ساقی بده می را
کز بلبل آید نغمهٔ نوروزی
پر کن قدح با شادی پیروزی
دلدادگان را ای گل صلا ده
جامی ز ما گیر جامی به ما ده
نوگلی پیدا در بهاران کن
روی و مویش را بوسه باران کن
هر دم از شادی خنده زن، باده خور پای گل
لاله گر خواهی، آتشین رویش
سنبل از جویی تار گیسویش
گل اگر باید چهرهٔ او نگر جای گل
شد فصل گل و من دور از آن ماهم
ای سرو روان، وصلت به جان خواهم
بازآ که چون گل در کنارم باشی
در نوبهاران نوبهارم باشی
دلدادگان را ای گل صلا ده
جامی ز ما گیر، جامی به ما ده
۳. گل پامچال
- شاعر: سید جعفر مهرداد
- آهنگساز: بر اساس نغمه‌ای قدیمی از موسیقی گیلکی
- تنظیم‌کننده: کامبیز روشن‌روان
- خواننده: بیژن بیژنی
متن ترانه:
گل پامچال! گل پامچال!
بیرون بیا، بیرون بیا، فصل بهاره، عزیز، موقع کاره
شکوفانه، شکوفانه، غنچه واشده، غنچه واشده
بلبل سر داره، عزیز، موقع کاره
گل پامچال! گل پامچال!
بیرون بیا، بیرون بیا، فصل بهاره، عزیز، موقع کاره
شکوفانه، شکوفانه، غنچه واشده، غنچه واشده
بلبل سر داره، عزیز، موقع کاره
۴. بوی نوروز
- شاعر: سعدی
- آهنگساز: حمید متبسم
- خواننده: ایرج بسطامی
متن ترانه:
برآمد باد صبح و بوی نوروز
به کام دوستان و بخت پیروز
مبارک بادت این سال و همه سال
همایون بادت این روز و همه روز
چو آتش در رخت افکنده گلنار
دگر منقل منه آتش نیفروز
چو نرگس چشم بخت از خواب برخاست
حسدگو دشمنان را دیده بردوز
بهاری خرم است‌ای گل کجایی
که بینی بلبلان را ناله و سوز
جهان بی‌ما بسی بوده‌ست و باشد
برادر جز نکونامی میندوز
نکویی کن که دولت بینی از بخت
مبر فرمان بدگوی و بدآموز
منه دل بر سرای عمر سعدی
که بر گنبد نخواهد ماند این گور
دریغا عیش اگر مرگش نبودی
دریغ آهو اگر بگذاشتی یوز
نوبهار
- ترانه‌سرا: هما میرافشار
- آهنگساز: مرتضی برجسته
- خوانندگان: ویگن، ستار، لیلا فروهر، فتانه، عارف، مرتضی، اندی، کوروس، دلارام
متن ترانه:
آمد از ره فصل زیبای بهار
نوبهاران خنده زد بر سبزه زار
پیک نوروزی رسید از آسمان
از سفر آمد پرستو نغمه خوان
باز شد چشم بنفشه بر بهار
زرد و نیلی در کنار چشمه سار
بخت اگر خواب است بیدارش کنید
عاشقانه باز دیدارش کنید
\”مرتضی\”
آمده نوروز در ایران زمین
خاک ما شد رشک فردوس برین
بوی نارنج و ترنج و عطر بید
می توان از تربت حافظ شنید
\”لیلا فروهر\”
باز شد چشم بهاران بر خزر
شد صدفها خانه درّ و گوهر
دشت ارژنگ باز هم بیدار شد
از شقایق دامنش گلنار شد
\”اندی\”
قاصدک آمد که مهمان آمده
بوی نرگس های ایران آمده
خاک من ای قبله گاه عاشقان
نوبهارانت همیشه جاودان
\”فتانه\”
رودهایت پر خروش و بی قرار
کوههایت سر بلند و استوار
بند بند ما همه از خاک توست
تار و پود ما ز خاک پاک توست
\”ستار\”
آمده نوروز در ایران زمین
خاک ما شد رشک فردوس برین
بوی نارنج و ترنج و عطربید
می توان از تربت حافظ شنید
\”عارف\”
خون پاک عاشقی در جان ماست
ریشه این عشق در ایران ماست
هموطن نوروز تو پیروز باد
ای وطن هر روز تو نوروز باد
\”گروه خوانندگان\”
هموطن آمد دوباره نوبهار
شد سراسر خاک ایران لاله زار
شد فلک از باد نوروزی جوان
باز کرده چتری از گل ارغوان
\”لیلا فروهر\”
آسمان برداشت زیر ابروی عشق
پرشده دنیا زعطر و بوی عشق
بخت اگر خواب است بیدارش کنید
عاشقانه باز دیدارش کنید
\”کورس\”
نوبهاران خنده زد بر کوهسار
پونه زاران شد کنار چشمه سار
قطره شبنم به برگ گل چکید
شانه زد باد بهاران زلف بید
\”دلارام\”
دامن ایران زگل سرشار شد
ای عزیزان موقع دیدار شد
بعد از این هر روز بهتر روز ما
جاودانه تا ابد نوروز ما
\”ستار\”
آمده نوروز در ایران زمین
خاک ما شد رشک فردوس برین
بوی نارنج و ترنج و عطر بید
می توان از تربت حافظ شنید
\”ویگن\”
خون پاک عاشقی در جان ماست
ریشه این عشق در ایران ماست
هموطن نوروز تو پیروز باد
ای وطن هر روز تو نوروز باد
پیام نسیم
- شعر: حافظ
- آهنگسازان: داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان، جمشید عندلیبی
- خواننده: محمدرضا شجریان
متن ترانه:
به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی
به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی
چو امکان خلود ای دل در این فیروزه ایوان نیست
مجال عیش فرصت دان به فیروزی و بهروزی
طریق کام بخشی چیست ترک کام خود کردن
کلاه سروری آن است کز این ترک بردوزی
سخن در پرده می‌گویم چو گل از غنچه بیرون آی
که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی
ندانم نوحه قمری به طرف جویباران چیست
مگر او نیز همچون من غمی دارد شبانروزی
می‌ای دارم چو جان صافی و صوفی می‌کند عیبش
خدایا هیچ عاقل را مبادا بخت بد روزی
جدا شد یار شیرینت کنون تنها نشین ای شمع
که حکم آسمان این است اگر سازی و گر سوزی
به عجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم
بیا ساقی که جاهل را هنیتر می‌رسد روزی
می اندر مجلس آصف به نوروز جلالی نوش
که بخشد جرعه جامت جهان را ساز نوروزی
نه حافظ می‌کند تنها دعای خواجه تورانشاه
ز مدح آصفی خواهد جهان عیدی و نوروزی
جنابش پارسایان راست محراب دل و دیده
جبینش صبح خیزان راست روز فتح و فیروزی
بهار بهار
- ترانه‌سرا: محمدعلی بهمنی
- آهنگساز و خواننده: تورج شعبان‌خانی (و بعد ناصر عبداللهی)
متن ترانه:
بهار بهار …صدا همون صدا بود
صدای شاخه ها و ریشه ها بود
بهار بهار چه اسم آشنایی!
صدات میاد اما خودت کجایی؟
وا بکنیم پنجره ها رو یا نه؟
تازه کنیم خاطره ها رو یا نه؟
بهار اومد لباسِ نو تنم کرد
تازه تر از فصل شکفتنم کرد
بهار اومد با یه بغل جوونه
عید و آورد از تو کوچه تو خونه
حیاط ما یه غربیل
باغچه ی ما یه گلدون
خونه ی ما همیشه
منتظر یه مهمون
بهار بهار یه مهمون قدیمی
یه آشنای ساده و صمیمی
یه آشنا که مثل قصه ها بود
خواب و خیالِ همه بچه ها بود
یادش بخیر بچه گیا چه خوب بود
حیف که هنوز صُب نشده غروب بود
آخ که چه زود قُلّکِ عیدیامون
وقتی شکست باهاش شکست دلامون
بهار اومد برفارو نقطه چین کرد
خنده به دلمردگی زمین کرد
چقدر دلم فصل بهارو دوس داشت
وا شدن پنجره ها رو دوس داشت
بهار اومد پنجره ها رو وا کرد
منو با حس دیگه آشنا کرد
یه حرف یه حرف، حرفای من کتاب شد
حیف که همه ش سوال بی جواب شد
دروغ نگم هنوز دلم جوون بود
که صب تا شب دنبال آب و نون بود
بهار دلنشین
- شاعر: بیژن ترقی
- آهنگساز: روح‌الله خالقی
- خواننده: غلامحسین بنان
متن ترانه:
تا بهار دلنشین آمده سوی چمن
ای بهار آرزو بر سرم سایه فکن
چون نسیم نوبهار بر آشیانم کن گذر
تا که گلباران شود کلبه ویران من
تا بهار زندگی آمد بیا آرام جان
تا نسیم از سوی گل آمد بیا دامن کشان
چون سپندم بر سر آتش نشان بنشین دمی
چون سرشکم در کنار بنشین نشان سوز نهان
تا بهار دلنشین آمده سوی چمن
ای بهار آرزو بر سرم سایه فکن
چون نسیم بر آشیانم کن گذر
تا که گلباران شود کلبه ویران من
باز آ ببین در حیرتم
بشکن سکوت خلوتم
چون لاله تنها ببین
بر چهره داغ حسرتم
ای روی تو آیینه ام
عشقت غم دیرینه ام
باز آ کنون در این بهار
سر را بنه بر سینه ام
۹. بهار آمد
- شاعر: رهی معیری
- آهنگساز: علی تجویدی
- خواننده: مرضیه
متن ترانه:
بهار آمد که تا گل باز گردد
سرود زندگی آغاز گردد
بهار آمد که دل آرام گیرد
ز درد و غصه‌ها فرجام گیرد
بهار آمد که دل آرام گیرد
ز درد و غصه‌ها فرجام گیرد
بهار آمد که دل‌ها شاد گردد
ز درد و غصه آزاد گردد
بهار آمد که دل‌ها شاد گردد
ز درد و غصه آزاد گردد
بهار آمد که تا دل‌ها جوان شود
ز بند غم رها، از غم رها شود
بهار آمد که تا گل باز گردد
سرود زندگی آغاز گردد
بهار آمد که دل آرام گیرد
ز درد و غصه‌ها فرجام گیرد
بهار آمد که دل‌ها شاد گردد
ز درد و غصه آزاد گردد
بهار آمد که دل‌ها شاد گردد
ز درد و غصه آزاد گردد
بهار آمد که تا دل‌ها جوان شود
ز بند غم رها، از غم رها شود
برقص‌آ
شعر: مولانا
آهنگساز و خواننده: محسن چاوشی
متن ترانه:
آمد بهار جان ها ای شاخ تر برقص‌آ
چون یوسف اندر آمد مصر و شکر برقص‌آ
ای شاه عشق پرور مانند شیر مادر
ای شیرجوش در رو جان پدر برقص‌آ
آمد بهار جان ها ای شاخ تر برقص‌آ ای شاخ تر برقص‌آ
ای شاخ تر به رقص آ جان پدر برقص‌آ جان پدر برقص‌آ
از پا و سر بریدی بی پا و سر برقص‌آ ای خوش کمر برقص‌آ
از عشق تاجداران در چرخ او چو باران
آن جا قبا چه باشد ای خوش کمر برقص‌آ
در دست جام باده آمد بتم پیاده
گر نیستی تو ماده زان شاه نر برقص‌آ
آمد بهار جان ها ای شاخ تر برقص‌آ ای شاخ تر برقص‌آ
ای شاخ تر به رقص آ جان پدر برقص‌آ جان پدر برقص‌آ
از پا و سر بریدی بی پا و سر برقص‌آ ای خوش کمر برقص‌آ
ای شاخ تر به رقص آ جان پدر برقص‌آ جان پدر برقص‌آ
از پا و سر بریدی بی پا و سر برقص‌آ ای خوش کمر برقص‌آ
