جشن آبانگان در قاب زیگپ

جشن آبانگان یکی از جشن‌های دوازده‌گانه ایران باستانه که هر سال در روز دهم آبان برگزار می‌شه. این جشن به خاطر آناهیتا، فرشته‌ای که موکل بر آب‌هاست، به وجود اومده. آناهیتا بانویی خیلی مهم تو فرهنگ فارسی بوده و ایرانی‌ها اعتقاد داشتن که بارون، برف و تگرگ رو به فرمان اهورا مزدا به زمین می‌فرسته.

در آیین ایرانیان باستان، چهار عنصر اصلی به عنوان پایه‌های زندگی خیلی مقدس به حساب می‌اومدن و آلوده شدنشون گناهی بزرگ و نابخشودنی بود. ایرانی‌ها بعد از آتش، آب رو مهم‌ترین عنصر حیات می‌دونستن و حتی تو آب روان و جاری هم خود رو نمی‌شستن تا آب جاری ناپاک و آلوده نشه. می‌خوایم در ادامه این جشن باستانی ایران رو به کمک دستیار هوش مصنوعی فارسی زیگپ به تصویر بکشیم.

تاریخچه پیدایش جشن آبانگان

در ایران قدیم، هشت سال خشکسالی بود و بعد از این هشت سال، بارون در آبان شروع به باریدن کرد و از همون زمان جشن آبانگان به وجود اومد.

یه روایت دیگه هم هست درباره پیدایش جشن آبانگان. می‌گن که بین ایران و توران جنگ‌های طولانی‌ای درگرفته بود و در این جنگ‌ها، افراسیاب تورانی دستور داد که کاریزها و نهرها رو ویران کنن. بعد از اینکه جنگ تموم شد، پسر طهماسب که «زو» نام داشت، دستور داد که کاریزها و نهرها رو لایروبی کنن و بعد از لایروبی، آب توی کاریزها روان شد. ایرانی‌ها اومدن آب رو جشن گرفتن و این جشن به عنوان جشن آبانگان تو تاریخ موندگار شد.

جشن آبانگان چیست؟

آبانگان یکی از جشن‌های دوازده‌گانه سال تو ایران باستانه که در روز دهم آبان ماه (چهارم آبان کنونی) برگزار می‌شه. این جشن به خاطر «ایزدبانو آناهید»، ایزد آب‌های روان برپا شده و او خیلی مورد علاقه و احترام ایرانیان قدیم بوده.

پارسی‌ها، به‌خصوص زنان و دختران، تو جشن آبانگان کنار نهرها، رودها و قنات‌ها جمع می‌شن و در کنار گرامیداشت ایزدبانوی آب‌های روان، به ستایش اهورامزدا می‌پردازن و ازش طلب آب فراوان و نگهداری از آب‌های موجود رو دارن. بعد از نیایش و خوندن «اوستای آب‌زور» که به آب و آبان مربوط می‌شه، جشن و شادی شروع می‌شه.

ایرانیان باستان آب رو دومین عنصر مقدس بعد از آتش می‌دونستن و یکی از پایه‌های اصلی زندگی به حساب می‌اومد که مظهر پاکی بود و آلوده کردنش گناهی نابخشودنی به حساب می‌اومد.

قبل از اسلام و تو آیین‌های دین زرتشت، آب رو دومین آفریده از آفریدگان هفت‌گانه می‌دونستن و در کنار آتش، خاک و هوا از پایه‌های اصلی زندگی به حساب می‌اومد. این عنصر ارزشمند بعد از آتش، مقدس‌ترین عنصر آفرینش هم به شمار می‌رفت. به همین خاطر، آب مظهر پاکی بود و نباید به پلیدی‌ها آلوده می‌شد. در باور نیاکان ایران‌زمین، دو فرشته به نام‌های اپام نپات و آناهیتا (که به فارسی آناهید یا ناهید هم گفته می‌شه) وظیفه پاسداری از آب رو بر عهده داشتن.

آیین جشن آبانگان

بر اساس متون و منابع تاریخی، نحوه برگزاری جشن‌های کهن ایران باستان توی طول زمان تغییر کرده و شکل فعلی‌شون با اون چیزی که قبلاً بوده، متفاوت شده. بعضی جشن‌ها مثل نوروز هنوز هم رایج هستن، ولی بعضی دیگه به مرور زمان فراموش شدن.

جشن آبانگان هم به همین شکل بوده و گفته می‌شه که با آیین‌ها و جزئیات خاصی همراه بوده که حالا دیگه یادشون رفته. چیزی که از این جشن باقی مونده، خوندن سرودهایی از اوستا و دعای آفرینامه و چیدمان سفره‌ای مقدس با نمادهای امشاسپندان و ایزدبانوی آناهیتا هست. بعضی‌ها هم فکر می‌کنن که سفره‌های نذری مثل «سفره بی بی سه‌شنبه» که هنوز هم گاهی برگزار می‌شن، می‌تونه بازمانده‌ای از آیین‌های مربوط به آناهیتا باشه.

تو جشن آبانگان، پارسی‌ها مثل بقیه آیین‌ها اول به آدریان‌ها (آتشکده‌ها) می‌رن و بعد کنار جوی‌ها و نهرها به ستایش خدا و دعا و نیایش می‌پردازن و در نهایت جشن و شادی رو برپا می‌کنن.

چون این جشن به خاطر ایزدبانوی آب‌ها برگزار می‌شه، به‌خصوص زنان و دختران به کنار آب‌های جاری مثل دریا و رودخانه‌ها می‌رن و فرشته موکل آب رو ستایش می‌کنن و از اهورامزدا می‌خوان که برکت و رحمت و فراوانی و نگهداری آب رو بهشون بده. این آیین امروزه گاهی به آتشکده‌ها محدود شده و زرتشتیان در نواحی مختلف ایران، گاهی کنار جوی یا حوضی کوچک جمع می‌شن و آبانگان رو گرامی می‌دارن.

یکی دیگه از آیین‌های خاص جشن آبانگان این بود که این روز به مردان یا زنان تعلق می‌گرفت. اگر توی این روز بارون می‌بارید، آبانگان به مردان تعلق می‌گرفت و اونا بدنشون رو توی آب می‌شستن. اما اگر روز بدون بارش باران می‌گذشت، آبانگان رو زنانه می‌دونستن و زن‌ها به داخل آب می‌رفتن.

ستایش آناهیتا الهه آب‌ها توسط ایرانیان

آناهیتا، ناهید یا اَردَویسور آناهیتا (ardwisarā Anāhitā) یکی از ایزدبانوان مهم ایرانی-آریاییه که توی آیین‌های ایرانی نقش بزرگی داره. آناهیتا الهه‌ایه که توسط اهورامزدا و زرتشت توی یشت پنجم اوستا پرستیده می‌شه. اسمش هم از اردوی (Arədvī) که نام یک رود توی اوستاست و سور (Sūrā) به معنی قوی و توانا گرفته شده و آخرش هم آناهیتا به معنای بی‌آلایش و پاکه.

توی یشت پنجم اوستا، این ایزدبانو رو به عنوان زنی جوان، خوش‌اندام، بلند قد و زیبا توصیف کردن که بازوهای سفیدی داره و اندامش خیلی برازنده‌ست. کمربند تنگی دورش بسته و با جواهرات زیبا آراسته شده. یه طوق زرین دور گردنش، گوشواره‌هایی چهارگوش توی گوشش و تاجی با هشت ستاره بر سرش داره. کفش‌های درخشانی هم به پا داره و با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی توصیف شده. او در بلندترین طبقه آسمان زندگی می‌کنه و به فرمان اهورامزدا بارش باران و برف رو کنترل می‌کنه و یه خونه هم کنار هر دریاچه‌ای داره. ناهید همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه عشق و زیبایی در یونانه و «ایشتر»، الهه بابلی هم هست.

آناهید خیلی محبوب بوده و پیروان زیادی داشته. برای تجسم این ایزدبانو می‌تونید تندیس‌های باروری رو که به الهه مادر معروفن و توی تپه سراب کرمانشاه و ناحیه شوش پیدا شدن، ببینید.

برای این ایزدبانو معابدی وجود داشته که دوشیزه‌های پاکدامن توش خدمت می‌کردن. از معابد معروف می‌شه به معابد همدان، شوش و کنگاور اشاره کرد. آناهیتا توی آغاز سلسله ساسانی نقش مهمی داشته و توی دوره اشکانیان هم سکه‌هایی با نقش این ایزدبانو به جا مونده. زنان وقتی زایمان می‌کردن یا دختران برای پیدا کردن شوهر مناسب به درگاه این ایزدبانو می‌رفتن و ازش کمک می‌خواستن.

آب در باور ایرانیان مقدس است

ایرانیان قدیم آب رو خیلی مقدس می‌دونستن و هیچ وقت اون رو آلوده نمی‌کردن. به همین خاطر، جشن آبانگان رو برگزار می‌کردن و توی این روز آیین‌های خاصی رو انجام می‌دادن.

از نوشته‌های مذهبی و داستان‌های اوستایی و شاهنامه فردوسی می‌فهمیم که آب برای ایرانی‌ها خیلی مهم بوده. اونا «میهن» و «زادگاه» رو با «آب و خاک» می‌شناختن و آب رو جزو چهار عنصر مقدس حساب می‌کردن.

توی اوستا، «آبان» به عنوان فرزند آب‌ها معرفی شده که آب‌ها رو پخش می‌کنه. او خیلی قوی و نیرومنده و مثل هرمزد مهر، سرور و درخشان مثل امشاسپندان هست. توی یشت هفتم، به سرچشمه‌های آب، گذرهای آب، کوه‌هایی که آب از بالاشون جاری می‌شه و دریاچه‌ها درود می‌فرستیم.

توی شاهنامه هم نوشته شده که وقتی کیخسرو و کیکاووس می‌خواستن به زیارت «آذرگشسب» در آذربایجان برن، قبل از ورود به آتشکده، دست و پا و سر و تنشون رو می‌شستن تا پاک بشن و بعد وارد آتشکده می‌شدن.

نیایشگاه‌ها توی ایران به خاطر اهمیت پاکیزگی در کنار رودها، چشمه‌ها، دریاچه‌ها و قنات‌ها ساخته می‌شدن تا نمازگزاران قبل از ورود به نیایشگاه، با شستن بدن و پوشیدن لباس‌های تمیز آماده نیایش بشن.

نیایشگاه‌های آناهیتا هم کنار رودها برپا می‌شدن. از بقایای این نیایشگاه‌ها، زیارتگاه‌هایی باقی مونده که امروزه به اسم دختر و بی بی معروف هستن و کنار اون‌ها آبی جاریه. بعضی سفره‌های نذری مثل «بی بی سه‌شنبه» هم می‌تونن بازمانده‌ای از آیین‌های مربوط به آناهیتا باشن.