در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی از یک ابزار تحلیلی صرف فراتر رفته و به یاری انسان در زمینه‌هایی چون نویسندگی، طراحی، آهنگ‌سازی، و تولید محتوا آمده است. ابزارهایی مانند ChatGPT، DALL·E، Midjourney یا Google Gemini اکنون توانایی خلق متن‌ها، تصاویر، کدها و ایده‌هایی دارند که در بسیاری موارد، از مرزهای سنتی خلاقیت فراتر می‌روند.
با این حال، کاربران بسیاری از خروجی‌های هوش مصنوعی گلایه دارند؛ خروجی‌هایی که کلیشه‌ای، تکراری، سطحی یا فاقد نوآوری به نظر می‌رسند. این تصور عمومی که “هوش مصنوعی ذاتا خلاق نیست”، بیشتر از آنکه از ضعف فناوری ناشی شود، حاصل نحوه تعامل نادرست ما با این ابزارهاست. واقعیت این است که خلاقیت در هوش مصنوعی، محصول طراحی دقیق ورودی‌ها، پرسش‌های هوشمندانه و تکنیک‌های ساختاریافته تعامل است.
در این مقاله، به بررسی تکنیک‌هایی می‌پردازیم که به شما کمک می‌کنند مدل‌های زبانی و تصویری را «متقاعد» کنید تا خلاق‌تر عمل کنند. این تکنیک‌ها بر پایه تجربه عملی، پژوهش‌های کاربرمحور و تحلیل رفتار الگوریتم‌ها طراحی شده‌اند.
خلاقیت در مدل‌های زبانی : چگونه از یک چت‌بات محتوای متفاوت بگیریم؟
مدل‌های زبانی مانند ChatGPT، Claude یا Gemini می‌توانند با سطحی از خلاقیت شگفت‌انگیز متن تولید کنند؛ اما اغلب، این خلاقیت نیازمند تحریک هدفمند است.
۱. قالب خروجی را بشکنید
یکی از دلایل کلیشه‌ای شدن خروجی‌ها، استفاده از قالب‌های استاندارد است. برای خلاق‌تر شدن خروجی‌ها:
- از مدل بخواهید قالب معمول را تغییر دهد: مثلا به‌جای مقاله، شعر بنویسد؛ یا به‌جای فهرست، گفت‌وگوی تخیلی بین دو شخصیت بسازد.
مثال: «موضوع کارآفرینی را به شکل گفت‌وگوی خیالی میان استیو جابز و سقراط روایت کن.»
۲. دستور را با زمینه‌ی تخیلی ترکیب کن
مدل‌ها زمانی خلاق‌تر می‌شوند که در چارچوب‌های غیرواقعی یا داستانی قرار بگیرند. ترکیب اطلاعات علمی با فضاهای داستانی، خروجی‌های منحصربه‌فردی ایجاد می‌کند.
مثال: «فرض کن در سال ۲۲۰۰ زندگی می‌کنی و باید به دانش‌آموزان نسل آینده مفهوم سواد رسانه‌ای را آموزش دهی. چه چیزی به آن‌ها می‌گویی؟»
۳. شخصیت بده، نقش بساز
یکی از روش‌های مؤثر برای خلاقیت، ایجاد شخصیت برای مدل است. می‌توانید نقش‌هایی خاص به آن بدهید:
- «فرض کن یک استاد دیوانه هستی که قصد دارد فلسفه را با زبان طنز آموزش دهد.»
- «تو یک نویسنده کلاسیک فرانسوی در قرن نوزدهم هستی. با این لحن درباره اینترنت بنویس.»
این‌گونه نقش‌آفرینی باعث می‌شود مدل از پاسخ‌های معمول فاصله بگیرد.
۴. زنجیره‌ای فکر کن (Chain-of-Thought)
مدل‌های زبانی وقتی فرایند تفکر را گام‌به‌گام انجام دهند، به نتایج پیچیده‌تر و خلاقانه‌تری می‌رسند. از آن‌ها بخواهید ایده‌پردازی را مرحله به مرحله انجام دهند:
- «اول سه سناریوی داستانی تخیلی خلق کن. بعد برای هر کدام طرح داستانی بنویس. سپس از میان آن‌ها بهترین را انتخاب کن و مقدمه‌اش را بنویس.»
دریافت خروجی خلاقانه از مدل‌های تصویری
مدل‌هایی مانند DALL·E، Midjourney، Leonardo AI یا Stable Diffusion اکنون قادرند تصاویری تولید کنند که گاه از آثار هنری انسانی هم پیچیده‌تر به نظر می‌رسند. اما باز هم کیفیت و خلاقیت خروجی به مهارت در طراحی Prompt بستگی دارد.
۱. با سبک‌ها بازی کن
یکی از مهم‌ترین راه‌های تحریک خلاقیت در مدل‌های تصویری، استفاده از ترکیب‌های سبک‌شناختی است:
- «پرتره‌ای از یک شوالیه قرون وسطایی به سبک کوبیسم پیکاسو»
- «منظره‌ای از مریخ، کشیده‌شده با تکنیک آبرنگ ژاپنی»
ترکیب سبک‌ها باعث خلق تصاویر منحصربه‌فرد می‌شود.
۲. جزییات را زیاد کن
هرچه توصیف شما جزیی‌تر باشد، خروجی خلاقانه‌تر می‌شود. مدل‌ها به توصیف‌های دقیق از:
- رنگ‌ها
- نورپردازی
- حال‌وهوای احساسی (mood)
- بافت
- ترکیب‌بندی بصری
پاسخ بهتری می‌دهند. مثلا:
«اتاقی تاریک با یک شمع روشن، فرش شرقی، کتابی باز روی میز، و پنجره‌ای که از آن باران می‌بارد. تصویر به سبک نقاشی رمانتیک قرن نوزدهم باشد.»
۳. خلق موقعیت‌های غیرعادی
با دادن سناریوهای غیرواقعی، مدل را از فضای کلیشه‌ای بیرون بکشید:
- «ماهی‌ای که پیانو می‌زند در یک کافه زیرآبی»
- «شهر آینده‌ای که فقط با نور شمع روشن است»
این دست از جملات، مدل را مجبور می‌کند به جای الگوهای معمول، از قابلیت ترکیب‌گری‌اش استفاده کند.
۴. استفاده از زبان استعاری و مفهومی
مدل‌های تصویری به‌خوبی از استعاره‌ها و مفاهیم انتزاعی پشتیبانی می‌کنند. کافی است موضوعاتی شاعرانه یا فلسفی را مطرح کنید:
- «مفهوم آزادی، به‌تصویر کشیده‌شده به سبک دادائیسم»
- «احساس گم‌گشتگی در جهان دیجیتال، در قالب یک تصویر اکسپرسیونیستی»
نکاتی برای افزایش تنوع و کاهش تکرار در خروجی‌ها
گاهی اوقات با وجود تلاش، خروجی‌ها شباهت زیادی به هم پیدا می‌کنند یا ایده‌ها به نظر تکراری می‌آیند. در این بخش، به چند ترفند ساده اما کاربردی برای مقابله با این مشکل اشاره می‌کنیم:
۱. تنظیم دمای خلاقیت (Temperature) در مدل‌های زبانی
اگر از نسخه‌های حرفه‌ای مدل‌هایی مثل GPT استفاده می‌کنید، می‌توانید «Temperature» یا «Top-p» را تنظیم کنید:
- عدد بالاتر (مثلا ۰.۸) خروجی خلاقانه‌تر و پیش‌بینی‌ناپذیرتری می‌دهد.
- عدد پایین‌تر (مثلا ۰.۲) خروجی محافظه‌کار و منطقی‌تری ارائه می‌دهد.
۲. ترکیب ایده‌ها از حوزه‌های مختلف
خلاقیت اغلب در نقاط تلاقی به‌وجود می‌آید. مثلا:
- ترکیب مفاهیم تاریخی با فناوری
- ترکیب فرهنگ‌های مختلف در روایت یا تصویر
- ترکیب هنر با علم، فلسفه با بازی، ادبیات با ریاضی
از مدل بخواهید دو حوزه غیرمرتبط را در یک ایده واحد تلفیق کند.
۳. درخواست بازنویسی با دیدگاه‌های متفاوت
یکی از روش‌های مفید برای گرفتن خروجی‌های متفاوت، بازنویسی مکرر با دیدگاه‌های مختلف است:
- «همین متن را بازنویسی کن از نگاه یک کودک ده ساله»
- «همین سناریو را از زاویه دید شخصیت منفی روایت کن»
نتیجه‌گیری: هوش مصنوعی، آینه‌ای از خلاقیت ما
خلاقیت در هوش مصنوعی، بیش از آنکه وابسته به هوش الگوریتم باشد، وابسته به نحوه تعامل ما با آن است. هرچه دستورها دقیق‌تر، ساختارشکن‌تر و چندلایه‌تر باشند، خروجی‌ها نیز نوآورانه‌تر خواهند بود. مدل‌های زبانی و تصویری، ابزارهایی هستند که ظرفیت عظیمی برای آفرینش دارند، اما این ما هستیم که با طراحی پرسش‌های هوشمندانه، آن‌ها را به خلق وا‌می‌داریم.
برای گرفتن خروجی‌های خلاق، لازم نیست نابغه باشید؛ فقط کافی‌ست:
- از قالب‌ها فاصله بگیرید
- تخیل را وارد پرسش‌ها کنید
- اجازه دهید مدل‌ها در نقش‌های جدید فکر کنند
- و از امتحان کردن نترسید
- در نهایت، خلاق‌ترین خروجی‌های هوش مصنوعی، محصول ذهن کاربری خلاق است.
