دانلود زیگپ 
جشن مهرگان یا جشن پاییز ایرانی، جشنی باستانی است که به مهر (یا میترا/میترا) نماد نور، دوستی، عشق و مهربانی اختصاص دارد. مهرگان نیز جشن خرمن و فراوانی است.
این جشن هر سال در آغاز پاییز، در دهمین روز از ماه مهر، هفتمین ماه تقویم شمسی ایرانی، که مطابق با هفته دوم مهرماه است، برگزار می‌شود. روز دقیق ممکن است از یک سال به سال دیگر بسته به اعتدال نجومی شمال، که نشانه آغاز پاییز است، متفاوت باشد. مهر در اوستایی «میورا»، در سانسکریت «میترا» و در پارسی باستان و در پهلوی «میتر» است. در فارسی امروز مهر شده است.
به گفته برخی از محققان، ماه مهر در زمان هخامنشیان آغاز سال تقویمی بوده و به عنوان آغاز سال نو جشن گرفته می‌شده است.
تاریخچه‌ای از جشن مهرگان
ریشه مهرگان به هزاره‌ها قبل برمی‌گردد که در آیین زرتشتی، دین باستانی ایرانیان، سرچشمه می‌گیرد. در این جشنواره میترا (همچنین به عنوان مهر شناخته می‌شود)، یازاتا (الوهیت فرشته) که نماد دوستی، عشق، نور و عدالت است، گرامی داشته می‌شد. در زمان امپراتوری هخامنشی (330 تا 550 پیش از میلاد)، رعایای ارمنی پادشاه ایران حتی سالانه 20000 اسب را همزمان با جشن مهرگان به او هدیه می‌دادند.
اهمیت مهرگان در دوره امپراتوری ساسانیان (651-224 پس از میلاد) ادامه یافت و به عنوان دومین جشن مهم بعد از نوروز (سال نو ایرانیان) قرار گرفت. این تأکید از پیوند مهرگان و پادشاهی ایران سرچشمه می‌گیرد، به طوری که فرمانروایان ساسانی اغلب در مهرگان یا نوروز تاجگذاری می‌کردند.
عصر ساسانیان با طنین جشن‌های باشکوه نوروز، شاهد جشن‌های مفصل مهرگان در تخت جمشید بود. بازدیدکنندگان از سراسر امپراتوری وسیع به پایتخت سفر می‌کردند و هدایایی برای پادشاه در این روز فرخنده می‌آوردند. مهرگان نه تنها فصل برداشت، بلکه زمان اخذ مالیات را نیز بود. جالب اینجاست که دربار ساسانی رسم منحصربه‌فردی را انجام می‌داد – اگر هدیه‌دهنده بعداً با مشکلات مالی روبرو می‌شد، می‌توانست ارزش تقدیمی اولیه خود را دو برابر دریافت کند.
حمله مغول در قرن سیزدهم به طور قابل توجهی بر عظمت مهرگان تأثیر گذاشت. با گذشت زمان، این جشن گسترده رنگ باخت. اکنون، عمدتاً جوامع زرتشتی، مهرگان را با حفظ سنت‌های غنی آن همچنان اجرا می‌کنند.
آداب و رسوم: چگونه مهرگان را جشن بگیریم؟
مهرگان فراتر از یک جشن برداشت ساده است. مضامین سپاسگزاری، خویشاوندی، احترام به سنت‌ها و برای زرتشتیان، روزی است برای تجدید عهد با اهورامزدا و همه خدایانشان. از آنجایی که میترا (مهر) نشان دهنده عشق، دوستی و محبت است، روزی است برای ابراز این احساسات نسبت به عزیزان و نشان دادن قدردانی از نعمت طبیعت.
همانطور که میترا (مهر) نشان دهنده عشق، دوستی و محبت است، روزی است برای بیان این ارزش‌ها و قدردانی از نعمت‌های طبیعت. مهر، مانند یک نگهبان، مراقب وعده‌ها است و به مردم یادآوری می‌کند که به قول خود وفادار باشند و پیوندهای اجتماعی قوی را حفظ کنند. در طول جشنواره، ایرانیان تعهدات، شادی و ارزش‌های مشترک را به هم می‌پیوندند و روح درخشان مهر را برجسته می‌کنند و حس با هم بودن را تقویت می‌کنند. مهرگان در هسته خود بر اهمیت کمک به دیگران تاکید می‌کند.
مهرگان از دیدگاه اساطیری
حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه روز مهرگان را روزی می‌داند که فریدون ذر آن به پادشاهی نشست و تاج بر سر گذاشت. همچنین بیشتر مورخان روزی را که فریدون بر ضحاک غلبه کرد و او را در کوه دماوند به بند کشید، روز مهرگان شمرده‌اند. اما در منابع به‌طور دقیق تصریح نشده است که آیا حتماً همان روزی که فریدون ضحاک را در بند کرد، روز تاجگذاری فریدون بوده‌است یا نه.
برخی زرتشتیان ایران اعتقاد داشته‌اند که فریدون در این جشن قربانی کرد و به مردم نیز دستور این کار را داد؛ بنابراین سنت قربانی کردن گوسفند یا بز در هر خانواده و اگر هم خانواده‌ای تهی دست بوده کشتن جوجه، کاری پسندیده به‌شمار می‌رفت. این قربانی که طبق تشریفات خاصی صورت می‌گرفته مورد قبول پارسیان هند نبوده است.
جای این شعر از فردوسی در این قسمت خالی بود
- به روز خجسته سَرِ مهر ماه به سر برنهاد آن کیانی کلاه
- زمانه بی اندوه گشت از بدی گرفتند هر کس ره بخردی
- دل از داوری‌ها بپرداختند به آیین یکی جشن نو ساختند
- نشستند فرزانگان شادکام گرفتند هر یک ز یاقوت جام
- میِ روشن و چهرهٔ شاه نو جهان نو ز داد از سرِ ماه نو
- بفرمود تا آتش افروختند همه عنبر و زعفران سوختند
- پرستیدن مهرگان دین اوست تن‌آسانی و خوردن آیین اوست
- اگر یادگارست ازو ماه و مهر بکوش و به رنج ایچ منمای چهر
فردوسی و ناصر خسرو از جمله کسانی هستند که مهرگان را در آغاز ماه مهر و روز اعتدال پائیزی دانسته‌اند و این به حقیقت نزدیک‌تر است زیرا مردمان تمدن کشاورزی ایران به‌ویژه تمدن کاریزی بسیاری از کارکردها و فصل‌های کاری آنها با ۴ پدیده خورشیدی پیوند داشته‌است؛ زیرا علاوه بر تقدس خورشید که دوره‌های طولانی تاریخ ایران، کشت و کار و کوچ و … بر مبنای همین فصل‌ها اتفاق می‌افتاده است.
در تاریخ طبری آمده است:
فریدون سر بیوراسب (ضحاک) را با گرز سرخمیده‌ای بکوفت، پس او را به کوه دماوند برد و دست و بازویش را محکم ببست و به چاه افکند و فرمان داد که روز مهرماه مهروز را عید بگیرند؛ و این همان جشن مهرگان است
آیین‌های مهرگان
آنگونه که از مجموع منابع موجود، همچون نگاره‌ها و متون باستانی و نوشته‌های مورخان و دانشمندان قدیم ایرانی و غیر ایرانی (مانند فردوسی، بیرونی، ثعالبی، جهانگیری، اسدیِ توسی، هرودوت، کتسیاس، فیثاغورس و …) و نیز آثار شاعران و ادیبان (مانند جاحظ، رودکی، فرخی، منوچهری، سعد سلمان و …) دریافته می‌شود، مردمان در این روز تا حد امکان با لباس‌های ارغوانی (یا دستکم با آرایه‌های ارغوانی) دور هم جمع می‌شدند؛ در حالی که هر یک، چند «نبشته شادباش» یا به قول امروزی، کارت تبریک برای هدیه به همراه داشته‌اند.
سفرهٔ مهرگانی
سفره مهرگانی که از پارچه‌ای ارغوانی رنگ تشکیل شده بود، گل «همیشه شکفته» قرار داشت و اطراف آن را با گل‌های دیگر تزئین می‌کردند. امروزه نمی‌دانیم که آیا گل همیشه شکفته، نام گلی به‌خصوص بوده‌است یا نام عمومیِ گل‌هایی که برای مدت طولانی و گاه تا چندین ماه زنده می‌مانند.
در اطراف این گل‌ها، چند شاخه درخت گز، هوم یا مورد نیز قرار می‌دادند و گونه‌هایی از میوه‌های پاییزی که ترجیحاً به رنگ سرخ باشد به این سفره اضافه می‌شد. میوه‌هایی مانند: سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج (بالنگ)، انجیر، بادام، پسته، فندق، گردو، کُـنار، زالزالک، ازگیل، خرما، خرمالو و مقداری از بوداده‌ها مثل تخمه و نخودچی.
مردم پس از خوردن نان و نوشیدنی، به موسیقی و پایکوبی‌های گروهی می‌پرداخته‌اند. سرودهایی از مهریشت را با آواز خوانده و می‌رقصیدند. شعله‌های آتشدانی برافروخته پذیرای خوشبوهایی (مانند اسپند و زعفران و عنبر) می‌شد و نیز گیاهانی چون هوم که موجب شعله‌ور شدن آتش می‌شوند.
در پایان مراسم، شعله‌های فروزان آتش، نظاره‌گر دستانی بود که به‌طور دسته‌جمعی و برای تجدید پایبندی خود بر پیمان‌های گذشته، در هم فشرده می‌شدند.
مهرگان در حال حاضر
برخی از برگزاری مهرگان به عنوان جشنی خانوادگی، در بین زرتشتیان یزد و کرمان و نیز از آیین قربانی کردن گوسفند، در برخی از روستاهای زردشتی نشین یزد، برای ایزد مهر خبر می‌دهند. تا سی سال پیش، زردشتیان کرمان، در این روز، به یاد مردگان، مرغی را کشته و شکمش را با حبوبات و آلو پر می‌کردند و به عنوان خوراک ویژه، به یاد مردگان می‌پختند.
جشن آغاز سال تحصیلی دانشگاه تهران، که در نیمهٔ اول مهرماه است، در برخی از سال‌ها در دهم یا شانزدهم مهر (مهرگان) برگزار می‌شد.
زمان برگزاری آیین قالی شویان در مشهد اردهال را جلال آل احمد، با مهرگان هم پیوند می‌داند. صدرالدین عینی در یادداشت‌ها، از جشنی در تاجیکستان و سمرقند یاد می‌کند که هر سال در ماه مهر برگزار می‌شد. جشنی که می‌تواند، با همهً دگرگونی‌ها، بازماندهً جشن مهرگان باشد.
برخی انجمن‌ها و نهادهای مردمی و غیردولتی نیز تلاش می‌کنند این جشن بزرگ را زنده نگه دارند.
منبع: گردآوری توسط تیم محتوای زیگپ
