تاریخ ایران همواره شاهد حضور زنان تأثیرگذاری بوده که در حوزه‌های مختلف علم، فرهنگ و تمدن نقش بسزایی داشته‌اند. از دوران باستان تا دوران معاصر، زنان ایرانی به‌عنوان پژوهشگران، فیلسوفان، پزشکان، ریاضیدانان و مخترعان در توسعه دانش بشری سهمی انکارناپذیر داشته‌اند.
در حالی که بسیاری از منابع تاریخی نقش زنان را کم‌رنگ نشان داده‌اند، حقیقت این است که زنان ایرانی در بسیاری از دوره‌ها، حتی در شرایط سخت، در پیشبرد علوم و تکنولوژی پیشگام بوده‌اند. در دوران مدرن، بسیاری از زنان دانشمند ایرانی توانسته‌اند به افتخارات بین‌المللی دست یابند و در سطح جهانی شناخته شوند.
از هوش مصنوعی فارسی زیگپ خواسته‌ایم تا به معرفی ۱۰ دانشمند برتر زن ایرانی بپردازد که تاثیر عمیقی بر علم و دانش داشته‌اند.
این افراد نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان مورد تقدیر قرار گرفته‌اند و سهم مهمی در پیشرفت علوم مختلف داشته‌اند.
۱۰ دانشمند برتر زن ایرانی
مریم میرزاخانی (1977-2017)
مریم میرزاخانی یکی از بزرگ‌ترین ریاضیدانان جهان بود که با کشفیات خود در هندسه، نظریه ارگودیک و نظریه تایشمولر تاثیر شگرفی بر دنیای ریاضیات گذاشت. او نخستین زن در تاریخ بود که توانست معتبرترین جایزه ریاضی جهان، مدال فیلدز را دریافت کند.
دستاوردهای میرزاخانی نه‌تنها به توسعه مباحث پیچیده ریاضیات کمک کرد، بلکه الگویی برای میلیون‌ها زن در سراسر جهان شد که می‌توانند در علوم پیشرفته پیشرفت کنند.
پردیس ثابتی
پردیس ثابتی یکی از دانشمندان برجسته در زمینه ژنتیک و بیوانفورماتیک است که تحقیقاتش بر روی بیماری‌های عفونی و تکامل ژنتیکی ویروس‌ها متمرکز است. او در مبارزه با ویروس ابولا و درک مکانیسم‌های تکامل ویروس‌ها نقش حیاتی داشته است.
ثابتی نه‌تنها به پیشرفت علم ژنتیک کمک کرده، بلکه در مبارزه با بیماری‌های کشنده جهانی نیز نقشی حیاتی ایفا کرده است.
آزاده تبازاده
او در تحقیقات جو سیارات و تاثیر تغییرات اقلیمی فعالیت دارد و در پروژه‌های مهم ناسا در حوزه کاوش‌های فضایی مشارکت کرده است.
پریسا تبریز
پریسا متولد ۱۹۸۳ است و پدری ایرانی و مادری لهستانی دارد. او تاکید کرده که تا پیش از ورود به دانشگاه چندان با کامپیوتر سر و کار نداشته اما حالا «شاهزاده امنیت» گوگل است. تبریز از دوازده سال پیش به استخدام گوگل درآمده و از ۲۰۱۱ مدیریت بخشی را برعهده دارد که 300 هکر چیره‌دست از سراسر دنیا را زیر یک چتر گردآورده است. وی هم اکنون سرپرستی بخش امنیت مرورگر محبوب کروم را برعهده دارد.
تا چند سال قبل نام پریسا تبریز در فهرست ۳۰ چهره برجسته فناوری با کمتر از ۳۰ سال سن در کنار افرادی چون مارک زاکربرگ قرار داشت.
انوشه انصاری
اغلب ایرانی ها انوشه را تنها به واسطه سفر ۹ روزه گردشگری به فضا می شناسند اما موفقیت‌ها و خدماتش به علم به مراتب بیشتر از یک سفر تفریحی است.
انصاری دانش‌آموخته رشته مهندسی الکترونیک و علوم رایانه در مقطع لیسانس بود و در نهایت از دانشگاه جورج واشنگتن مدرک کارشناسی ارشد مهندسی الکترونیک را دریافت کرد. وی کارشناسی ارشد دوم خود را هم در رشته ستاره‌شناسی گرفته است.
در کارنامه این دانشمند ایرانی، افتخارات و جوایزی نظیر کارآفرین برتر، تاجر موفق، جایزه نوآور سیمونز و جایزه ملی پیشگامان فضای ایالات متحده دیده می شود. او مدت کوتاه سفر خود به فضا را هم به پژوهش در مورد علل کم‌خونی و تاثیر تشعشعات فضایی بر روی فضانوردان ساکن در ایستگاه بین‌المللی فضایی اختصاص داد.
طاهره حسینی‌نیا
طاهره حسینی‌نیا دارای دکترای بیوتکنولوژی تغذیه و مدرک فوق دکترا در بیوتکنولوژی تغذیه بالینی است. او به مدت ۳۰ سال تجربه در علوم تغذیه در حوزه‌های تغذیه مولکولی، تغذیه صنعتی، تغذیه اجتماعی، تغذیه بالینی و فرآوری مواد غذایی داشته و از دانشمندان مطرح این حوزه در کانادا محسوب می‌شود.
همچنین، دانش عمیقی در فرمولاسیون غذاهای پزشکی، مکمل‌های تغذیه‌ای (نوتراسوتیکال) و شیوه‌های کنترل کیفیت کسب کرده و تحقیقات او طیف گسترده‌ای از تغذیه انسان، تغذیه حیوانات و تغذیه محیطی (زمین‌شناسی تغذیه‌ای) را در بر گرفته و تمرکز قوی بر ترکیبات زیست‌فعال (Bioactive Compounds) از منابع طبیعی، به‌ویژه در درمان‌های پیشرفته سرطان را در بر گرفته است.
حسینی‌نیا در ۱۸ سال گذشته بیش از ۶۵ پروژه موفق را رهبری و طراحی کرده است که توسط سازمان‌های تامین مالی کانادا، از جمله Revenue Canada و سازمان‌های تحقیقاتی کبک حمایت شده‌اند.
مونا جراحی
جراحی متولد ژانویه ۱۹۷۹ در تهران است. او در سن ۲۱ سالگی موفق به کسب مهندسی الکترونیک از دانشگاه صنعتی شریف شد و فوق‌لیسانس خود را از دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۰۳ و مدرک دکتری خود را نیز در سال ۲۰۰۷ از همین دانشگاه گرفت. وی همچنین مقطع پسادکتری خود را در دانشگاه کالیفرنیا برکلی گذرانده و در حال حاضر استاد دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس UCLA است.
مونا جراحی نشان «استعداد برتر حرفه‌ای جوان سال» را از رئیس‌جمهوری آمریکا باراک اوباما به خاطر تحقیقات و پروژه‌های خلاقانه وی در گسترش دانش پلاسمونیک در ساخت وسایل نانوالکترونیک و نانوفتونیک و صنعتی کردن فناوری «تراهرتز» دریافت کرد.
رکسانا مصلحی
یک همه‌گیرشناس ژنتیکی است. بیشتر پژوهش‌های او به مطالعه سرطان و نشانه‌های آغازین آن اختصاص دارد. او در ایران زاده، و در کانادا بزرگ شده‌است. وی هم‌اینک استادیار همه‌گیرشناسی و آمار زیستی در دانشگاه آلبانی، دانشگاه ایالتی نیویورک است؛ جایی که او به‌تدریس دوره‌های متعددی، از قبیل آنچه خودش در ژنتیک و همه‌گیرشناسی مولکولی گسترش داده‌است، اشتغال دارد. از طریق پژوهش‌هایش، او به درک علل ارثی بیماری‌ها و تأثیرات متقابل ژن – محیط بر خطر گسترش بیماری کمک کرده‌است.
رکسانا مصلحی دریافت کننده جوایز و افتخارات متعددی از جمله جایزه دستیار تدریس در مقطع کارشناسی ارشد در آموزش (UBC)، بورس تحصیلی Biovision از دانشگاه علمی علوم (فرانسه)، دو جایزه برای تعالی پژوهشی از NIH و جایزه سیب طلایی و برای تعالی در تدریس از دانشکده بهداشت در SUNY آلبانی است.
آلنوش طریان
«آلنوش طریان» بانوی فیزیکدان ایرانی و ملقب به «مادر نجوم ایران» است. او را همچنین «مادر فیزیک خورشیدی ایران» نیز می‌نامند زیرا اولین رصدخانه خورشیدی در ایران را پایه‌گذاری کرد.
طریان در سال ۱۳۳۵ مدرک دکتری خود را در رشته فیزیک در گرایش اتمسفر از فرانسه گرفت. این دانشگاه یک کرسی استادی را به طریان پیشنهاد کرد، اما او از پذیرش آن سر باز زد.
طریان به علت علاقه‌ای که به کشور خود و خدمت به آن داشت، در پاریس نماند و به ایران بازگشت. در بدو بازگشت، طریان در سِمت دانشیار در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.
آلنوش طریان در تاریخ ۹ خرداد ۱۳۴۳ به مقام پروفسوری ارتقا یافت. به این ترتیب، طریان اولین زنی بود که در ایران به مقام استاد تمام رسید.
دو سال بعد، در ۲۹ آبان سال ۱۳۴۵، طریان به عضویت انجمن ژئوفیزیک دانشگاه تهران درآمد. همچنین سه سال بعد از آن، در سال ۱۳۴۸ به‌عنوان سرپرست دپارتمان مطالعات فیزیک خورشید منصوب شد.
آلنوش طریان یکی از بنیان‌گذاران رصدخانه خورشیدی ایران است. این طرح در سال ۱۳۴۸ در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران کلید خورد که استاد طریان یکی از فعالان برجسته آن بود.
شعله نیکزاد
شعله نیکزاد مهندس الکترونیک ایرانی-آمریکایی و دانشمند پژوهشی در آزمایشگاه پیشرانه جت است. او رهبری آرایه‌های آشکارساز پیشرفته، سیستم‌ها و گروه علم نانو را بر عهده دارد. تحقیقات او در زمینه‌های آشکارسازهای ذرات فرابنفش و کم انرژی، دستگاه‌های نانوساختار و طیف‌سنج‌های جدید است. نیکزاد عضو انجمن فیزیک آمریکا، آکادمی ملی مخترعان و SPIE است.
انجمن نجوم آمریکا، جایزه جوزف وبر در حوزه ابزاردقیق نجومی در سال ۲۰۲۳ را به او برای مشارکت پیشگامانه برای پیشرفت تجهیزات پرتونگاری فوتون‌شمار فرابنفش-مرئی، ارائه مستمر فناوری‌های مرتبط، راهبری و ارائه راهنمایی مستمر به محققان نوپا در بخش ابزار دقیق اعطا کرد.
